ارزیابی توانمندی محیطی برای توسعه پایدار گردشگری در شهرستان نیشابور

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 گروه جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشکده علوم جغرافیا و برنامه ریزی، دانشگاه اصفهان، ایران

2 گروه برنامه ریزی روستایی، دانشکده علوم جغرافیا، دانشگاه اصفهان، اصفهان

3 گروه برنامه ریزی روستایی، دانشکده ادبیات، دانشگاه پیام نور نیشابور، نیشابور

چکیده

امروز صنعت توریسم مشروط بر اینکه نظام‌مند، دانش محور و دوستدار محیط باشد، می‌تواند به عنوان یکی از متنوع‌ترین و کم‌هزینه‌ترین بخش‌های اقتصادی در دست‌یابی به توسعه پایدار مناطق ایفای نقش کند. این مطالعه بر آن است تا با بهره‌گیری از ارزیابی توان محیط، مناسب‌ترین مکان‌ها برای توسعه گردشگری در شهرستان نیشابور را شناسایی کند. در این تحقیق توان محیطی سرزمین با استفاده از روش تجزیه و تحلیل سیستمی مورد ارزیابی قرار گرفته است. نتایج تحقیق گویای آن است که 84/1259 کیلومتر (معادل 11/14 درصد) از منطقه جهت توسعه توریسم گسترده قابل استفاده است. این بخش بصورت پراکنده در قسمت شمال، شرق و جنوب شهرستان نیشابور توزیع شده است. این در حالی است که توان توسعه توریسم متمرکز نیز در قسمت‌هایی از شمال، جنوب و شرق شهرستان وجود دارد. همچنین نتایج بررسی وضعیت پایداری شهرستان برای نیل به یک گردشگری پایدار که با بهره‌گیری از مدل DPSIR انجام شد، نشان می‌دهد شهرستان نیشابور اگر چه در زمینه شاخص‌های اجتماعی در مجموع در وضعیت نسبتاً پایداری قرار دارد اما از لحاظ شاخص‌های اقتصادی و ‌محیطی عمدتاً در وضعیت ناپایدار است که طبعا در فرآیند توسعه گردشگری بایستی مورد توجه تصمیم‌گیران و برنامه‌ریزان قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها


اداره جهاد کشاورزی شهرستان نیشابور. (1399)، مجموعه گزارشات و سیمای کشاورزی شهرستان نیشابور طی سال­های 1389-1399.
اداره منابع طبیعی شهرستان نیشابور. (1399)، سیمای طبیعی شهرستان نیشابور (مجموع گزارشات سالهای مختلف اداره منابع طبیعی شهرستان نیشابور).
اکبری قوچانی، هدی.، فتاحی مقدم، مهدی.، آقاجانی، حسین و فتاحی مقدم، محمدرضا. (1396)، ارزیابی مکان‌های مناسب برای اکوتوریسم با استفاده از تصمیم‌گیری چند معیاره فازی در محیط GIS مطالعه موردی: شهرستان مشهد، فضای جغرافیایی، شماره 57، صص 87-104.
پاپلی یزدی، محمدحسین.، سقایی، مهدی. (1393)، گردشگری (ماهیت و مفاهیم)، تهران: انتشارات سمت.
جعفری، ضحی.، میکائیلی تبریزی، علیرضا.، محمدزاده، مرجان و عبدی، امید. (1390)، ارزیابی توان طبیعت‌گردی پارک ملی گلستان با استفاده از روش ارزیابی چندمعیاره و GIS، مجله تحقیقات منابع طبیعی تجدید شونده، 2 (4)، صص 37-25.
حسینی ابری، سید حسن. (1379)، طرح چارچوب نظری و الگوی توسعه مجموعه­های روستایی در بلوچستان، معاونت پژوهشی
خطیبی، عطیه.، دانه­کار، افشین.، پورابراهیم، شراره و وحید، مجید. (1394)، معرفی مدل DPSIR و قابلیت کاربرد آن در تصمیم­گیری­های محیط‌زیستی، فصلنامه انسان و محیط‌زیست، شماره 35، صص 79-65.
دشتی، سولماز.، منوری، سید مسعود.، شریعت، سید محمود و سبزقبائی، غلامرضا (1386)، ارزیابی توان اکولوژیک حوضه آبخیز زاخرد جهت توسعه اکوتوریسم با استفاده از GIS، فصلنامه انسان و محیط‌زیست، 8 (3)، صص 26-19.
دیبایی، پرویز. (1371)، شناخت جهانگردی، تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.
رهنمایی، محمدتقی. (1389)، توان­های محیطی ایران، چاپ دوم، تهران: انتشارات دانایی توانایی.
ریاحی، وحید و قاسمی، علی (1394)، نقش اکوتوریسم در توسعه پایدار ردشگری شهرستان بهشهر، مطالعات برنامه­ریی سکونتگاه­های انسانی، 10 (31)، صص 44-29.
زبردست، لعبت. (1396)، تلفیق مدل نیروی محرکه- فشار- وضعیت- اثر- پاسخ (DPSIR) و مفهوم ردپای اکولوژیکی جهت ارائه چارچوبی برای ارزیابی راهبردی محیط‌زیستی توسعه گردشگری در ایران، چهارمین کنفرانس بین‌المللی برنامه­ریزی و مدیریت.
زردان، میثم و منصور بهمنی، مسلم. (1394)، گردشگری روستایی و اصول توسعه گردشگری پایدار، همایش ملی عمران و معماری، صص 15-1.
سازمان آب و فاضلاب شهرستان نیشابور  (1394)، گزارش توجیهی ممنوعیت دشت نیشابور.
سازمان آب و فاضلاب شهرستان نیشابور. (1399)، گزارشات وضعیت منابع آب شهرستان نیشابور طی دوره 1399-1389.
سازمان صنایع و معادن شهرستان نیشابور (1399)، گزارشات اجمالی صنایع شهرستان نیشابور.
سرور، رحیم. (1384)، جغرافیای کاربردی و آمایش سرزمین: چاپ اول، تهران، انتشارات سمت.
سعیده زرآبادی، زهرالسادات و مردوخی، ناهید (1391)، تحلیل عوامل تاثیرگذار بر توسعه گردشگری پایدار شهرستان سروآباد با استفاده از مدل فازی TOPSIS، مطالعات مدیریت شهری، 5 (12)، صص 73-61.
سلامت، امیررضا.، بنفشه زهرایی.، عباس روزبهائی، و یوسف حسن‌زاده. (1388)، سازگاری با تغییر اقلیم در حوضه­های آبریز با استفاده از رویکرد سیستمی DPSIR، مجموعه مقالات همایش ملی، الگوهای توسعه پایدار در مدیریت آب، صص 653-640.
سلطانی، زهرا و نوری زمان‌آبادی، هدایت اله (1389)، ارزیابی توان محیطی شهرستان خوانسار به‌منظور توسعه توریسم ( با استفاده از GIS)، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، 25 (4) ، صص 100-77.
سیدی، سیده سارا.، فاخران اصفهانی، سیما.، هدایتی مقدم، زهرا. (1393)، بررسی وضعیت اکوتوریسم دشت لاله واژگون کوهرنگ با استفاده از مدل PSR، کنفرانس بین‌المللی توسعه پایدار، استراتژی­ها و چالش­ها با محوریت کشاورزی، منابع طبیعی، محیط‌زیست و گردشگری، صص 8-1.
شرکت آب منطقه­ای خراسان رضوی. (1397)، سیمای آب محدوده مطالعاتی نیشابور، فرصت­ها، تهدیدها و برنامه­هایی برای سازگاری با کم آبی و مدیریت بحران آب.
شریفی، سیده مریم.، بستانی، علی­رضا. (1394)، پهنه‌بندی اکوتوریسم با استفاده از مدل فازی، مطالعه موردی: شهرستان شیراز، مجله آمایش جغرافیایی فضا، 5 (16)، صص 17-1.
شهرداری شهرستان نیشابور. (1399)، طرح جامع و طرح تفصیلی شهرستان نیشابور.
شوهانی، نادر.، نیک‌سرشت، مهدی و احمدی، مهدی. (1397)، ارزیابی توان محیطی برای توسعه طبیعت‌گردی در شهرستان ایلام با استفاده از مدل AHP، فرهنگ ایلام، دوره 19، صص 93-77.
صوفی نیستانی، مینا و توانا، مصطفی. (1394)، ارزیابی توسعه پایدار شهری در بافت میانی کلان‌شهر تهران با مدل تجزیه‌وتحلیلی DPSIR (نمونه موردی: منطقه 12 تهران)، کنفرانس ملی چالش­های معاصر در معماری، منظر و شهرسازی.
صوفی نیستانی، مینا و مصطفی توانا. (1394)، ارزیابی توسعه پایدار شهری در بافت میانی کلان‌شهر تهران با مدل تجزیه‌وتحلیلی DPSIR نمونه موردی: منطقه 12 تهران، کنفرانس ملی چالش‌های معاصر در معماری، منظر و شهرسازی
ضیائی، محمود و عباسی، دیاکو. (1397)، چالش­ها و رویکردهای توسعه­ی گردشگری پایدار: از نظریه تا عمل، مجله­ی برنامه­ریزی و توسعه گردشگری، 7 (24)، صص 37-8.
طوافی­زاده، ایرج و مهدوی، مسعود. (1393)، ارزیابی توان­های محیطی (به‌ویژه گردشگری) بخش سرآسیاب یوسفی، فصلنامه جغرافیایی سرزمین، 11(41)، صص 15-1.
مخدوم، مجید. (1390)، شالوده آمایش سرزمین، چاپ دوازدهم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
مرکز آمار ایران، (1395)، نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن.
مروتی، مریم و مینا بهنود. (1395)، روش­های تشریح وضعیت محیط‌زیست جهت استفاده پایدار از سرزمین (مطالعه موردی: مدل DPSIR)، یازدهمین سمپوزیوم پیشرفت­های علوم و تکنولوژی.
میکاییلی، علیرضا. (1383)، سازمان‌دهی برنامه‌ریزی و طراحی تفرجی و اوقات فراغت، گرگان، انتشارات دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان.
نوروزی آورگانی، اصغر و نوری، سید هدایت الله. (1390)، برنامه­ریزی محیطی برای توسعه پایدار روستایی (مطالعه موردی: شهرستان بروجن)، پایان­نامه ­دکتری رشته جغرافیا و برنامه­ریزی روستایی، دانشگاه اصفهان.
نوری، سید هدایت الله. (1379)، تحلیل فضایی در جغرافیای کشاورزی، مجله پژوهش­های جغرافیایی، 32 (39)، صص 10-1.
نیک‌بین، مهتا و کرمی، مهرداد. (1391)، بررسی پایداری اجتماعی- فرهنگی توسعه گردشگری (مطالعه موردی: جزیره کیش)، فصلنامه تحقیقات فرهنگی، 5 (2)، صص 158-137.
نیک­پور، عامر.، زیاری، کرامت اله.، هدایت نژاد، مصطفی.، بهاروندی، صبا و قدمی، جاهد. (1395)، تبیین کاربری بهینه زمین بر اساس ارزیابی توان اکولوژیک (نمونه: شهرستان تنکابن)، فصلنامه توسعه پایدار محیط جغرافیایی، 1(2)، صص 23-12.
Borzoei, Nooshin., Maleknia, Rahim., Zeinivand, Hossein. (2014), Ecological Capability Evaluation of Taf Traditional- Property for Intensive Recreation based on MCDM, Agriculture Science Developments, 3 (2), pp 175-182.
Campbell، M.Lisa، (1999)، Ecotourism in Rural Developing Commuinites، University of Western Ontario، Canada، The Journal of Annals of Tourism Research، 26 (3)، pp. 534-553.
Gabrielsen, P., Bosch, P. (2003), Environmental Indicators: Typology and Use in Reporting. European Environment Agency.
Habtemariama, b.t, Fanga, O, (2016), “Zoning for a multiple-use marine protected area using spatial multi-criteria analysis: The case of the Sheik Seid Marine National Park in Eritrea”, Marine Policy,Volume 63, pp135–143.
Miller, G,T. (1995), Environment Resource Management, Wadworth Pub. C. 592.
Ness, B., Anderberg, S., Olsson, L. (2010), Structuring Problems in Sustainability Science: The MultiLevel DPSIR Framework, Geoforum, 41, 479–488.
Ozen, H., Yalcinkaya, A.(2007), Investigation of sustainable tourism concept for Uzungol. International tourismBiennal. pp: 112- 120;
Pirrone, N., Trombino, G., Cinirella, S., Algieri, A., Bendoricchio, G., Palmeri, L. (2005), The Driver-Pressure-State-Impact Response (DPSIR) approach for integrated catchment-coastal zone management: preliminary application to the Po catchment-Adriatic Sea coastal zone system. Reg. Environ. Change J. 5, pp 111–137.
Ruan, W., Li, Y., Zhang, SH., Liu, Ch (2019), Evaluation and drive mechanism of tourism ecological security based on the DPSIR-DEA model, Tourism Management, 75, pp 609-625.
Ryngnga, P. K., (2008), "Ecotourism prioritization: a geographic information system approach", SAJTH, 1 (1), pp 49-56.
Sharpley, R., Telfer, D. (2015), Tourism and Development: Concepts and Issues, 2end edition. Channel View Publications: UK.
Stefanica. Mirela & Butnaru Gina Ionela (2015), Research on to tourists’ perception of the relationship between tourism and environment, procedia Economics and Finance, 20 pp 595-600.
Tremblay, P. (2006). Desert Tourism Scoping Study, Desert Knowledge CRC, Report 12, Australia, Charles Darwin University.
Waligo, V.M., Clarke, J., Hawkins, R. (2013), Implementing sustainable tourism: A multi-stakeholder involvement management framework, Tourism Management, 36: 342-353.
Mende, A., Astorge, A., (2003), Incorporating geology and geomorphology in Landmanagement decision developing countries, Geomorphology, 87: 68-89.