سیاحت و پیوند آن با نگرش نقاد در سیاحت نامه ابراهیم بیگ

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران

چکیده

سیاحت­نامه ابراهیم بیگ، اثر زین العابدین مراغه­ ای از روشنفکران عصر مشروطه است که «سفر» را دست­مایه­ ی تشریح و نقد وضعیت فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی ایران در ­آستانه­ ی دوره­ ی مشروطه قرار می­ دهد. ماهیت آشنایی زدایانه­ ی سفر، آن را به سادگی با روایت پیوند می دهد؛ روایت موقعیت­ های تازه و مقایسه­ ی آن با موقعیت معمول. این ویژگی، مؤلف سیاحت نامه را بر آن داشته تا بر خلاف سفرنامه­ های پیشین، درصدد ارائه­ ی اطلاعات جغرافیایی و ایجاد حس حیرت و شگفتی در خواننده نباشد بلکه از قابلیت روایت سفرنامه­ ای برای نقد و تحلیل وضعیت ایران، در امان ماندن از آسیب سانسور و نیز پیامدهای ناگوار نقد صریح در قالب مقاله و بیانیه، بهره بگیرد که هم امکان بررسی تطبیقی با جوامع دیگر را برای او فراهم می آورد و هم با استفاده از خاصیت القایی روایت داستانی، به روشنگری و تهییج مخاطبان برای تغییر وضع موجود می­ پردازد. این مقاله، ضمن مروری بر جایگاه سفرنامه نویسی در ایران، به سیاحت نامه ی ابراهیم بیگ به عنوان سفرنامه ای متفاوت می­ پردازد هم به لحاظ ژانر ادبی و سبک روایتش و هم نیت مؤلف از نگارش آن. وانگهی به شیوه­ ی تحلیلی-توصیفی، پیوند روایت سفرنامه ای را با نگرش نقاد تبیین می کند؛ یعنی ژانر سفرنامه را محملی برای بیان مسائلی قرار می دهد که پیش از آن سابقه نداشته است. سفرنامه بیش از هر گونه نوشتاری دیگری، قادر است تفاوت ما با دیگری را به تصویر بکشد و داشته ها و به ویژه نداشته­ های ما را به شیوه­ای بسیار تأثیرگذار برجسته سازد. از همین رو این کتاب، نقش بسیار تعیین­ کننده­ ای در روشنگری ایرانیان در آستانه مشروطه ایفا کرده است.

کلیدواژه‌ها


  1. آجودانی، ماشاءالله (1384).  مشروطه ایرانی، چاپ ششم، تهران: نشر اختران.
  2. آدمیت، فریدون (1335). ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران، تهران: پیام.
  3. آرین­پور، یحیی (1351). از صبا تا نیما. جلد اول، چاپ دوم، تهران: شرکت کتاب­های جیبی.
  4. بالایی، کریستف (1377). پیدایش رمان فارسی، ترجمه مهوش قویمی و نسرین خطاط، تهران: انتشارات معین.
  5. رضاقلی، علی (1384). جامعه­شناسی خودکامگی، چاپ دوازدهم، تهران: نشر نی.
  6. رضوانیان، قدسیه (1395). از سرگذشت­نویسی به داستان­نویسی، چاپ دوم، مازندران: انتشارات دانشگاه مازندران.
  7. طباطبایی، سیدجواد (1380). دیباچه­ای بر نظریه انحطاط ایران، چاپ دوم، تهران: نشر نگاه معاصر.
  8. مراغه­ای، زین العابدین (1357). سیاحت­نامه ابراهیم­بیگ، چاپ چهارم، تهران: نشر سپیده.
  9. Adams, Percy G. (1983). Travel Literature and the Evolution of the Novel, University Press of Kentucky. Retrieved from uknowledge.uky.edu › English Language & Literature › Literature in General. (18/2/2017)
  10. Arbor, A. (1999). Reviews on Tourists with Typewriters: Critical Reflections on Contemporary Travel, Writing by Holland, Patrick & Huggan, Graham, GRAHAM, University of Michigan Press., 1998. Retrieved from.
  11. Forsdick, C., Basu, F.  abd Shilton, S. (2006). New Approaches to Twentieth-Century Travel Literature in French: Genre, History, Theory, Travel Writing Across the Disciplines, Peter Lang, New York, Retrieved from https://www.peterlang.com/view/product/69955. (18/2/2017)