بررسی چگونگی اثرگذاری مؤلفه‌های مؤثر در توسعه گردشگری ایران

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشکده معماری، دانشگاه خلیج فارس بوشهر

2 استادیار دانشکده معماری دانشگاه تهران

3 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد طراحی محیط، دانشگاه تهران

چکیده

در این مقاله با رویکرد آینده‌پژوهی و به هدف شناسایی مؤلفه‌های مؤثر در توسعه گردشگری در ایران و نحوه تأثیرگذاری آن‌ها از رویکرد آمیخته کمی-کیفی بهره برده شده است. بدین منظور چهار مرحله به انجام رسیده است: یک) استخراج مؤلفه‌ها از منابع مکتوب، دو) برگزاری پنل خبرگان برای تدقیق مؤلفه‌ها، سه) شناسایی اثرات متقابل مؤلفه‌ها از سوی خبرگان، و چهار) تحلیل‌های نرم‌افزاری برای تعیین اثرات متقابل مؤلفه‌ها. پس از استخراج مؤلفه‌های اولیه، پنل خبرگان با حضور متخصصینی که آشنا به موضوع گردشگری و یا دارای رویکردی کل‌نگر در برنامه‌ریزی بودند، تشکیل گردید. به این ترتیب 10 مؤلفه به عنوان مؤلفه‌های مؤثر در توسعه گردشگری در ایران شناسایی شد. سپس ماتریس دلفی با نظر خبرگان تهیه و با میانگین‌گیری از نظرات آنان ماتریس نهایی تهیه و به وسیله نرم افزار "میک‌مک" تحلیل گردید. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که "آمار و اطلاعات" و "زون‌بندی" مؤلفه‌های تأثیرگذار در توسعه گردشگری هستند و مؤلفه "سازماندهی" و "مدیریت" نقشی تنظیمی در توسعه گردشگری دارند. این پژوهش همچنین برای دستیابی به توسعه‌ای متوازن در حوزه گردشگری لازم است آمار و اطلاعات این حوزه روزآمد و کارآمد گردد و زون‌بندی و تعیین قابلیت هر یک از مناطق کشور در حوزه گردشگری در مقیاس‌های مختلف انجام گردد.

کلیدواژه‌ها


ابوالحسنی، فرحناز؛ کیانی، صدیقه؛ موسوی، میرنجف (1391)، تدوین استراتژی توسعه ی گردشگری در مناطق کویری و بیابانی (مطالعه ی موردی شهرستان کویری خور و بیابانک)، آمایش سرزمین، دوره ی چهارم، شماره ی دوم، پاییز و زمستان 1391، 141-161.
اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران (1397)، جایگاه ایران در شاخص رقابت‌پذیری سفر و گردشگری2017، معاونت بررسی‌های اقتصادی بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران.
احرای رودی، محی الدین؛ شاهرخی خرگردی، ژیلا (1387) زمین گردشگری در چابهار، علوم زمین، سال هفدهم، شماره ی 67، 46-55.
ایمانی، بهرام؛ رضوی، سید مختار (1399)، شناسایی پیشران‌های مؤثر بر وضعیت آینده ی گردشگری پایدار با رویکرد آینده پژوهی، مورد مطالعه: روستاهای بخش مرکزی شهرستان سرعین، فصلنامه برنامه‌ریزی و توسعه ی گردشگری، تابستان 1399، دوره ی 9، شماره ی 2، ص 90-71.
بردبار، عارفه؛ عبدالوند، ندا؛ غنبر طهرانی، نسیم و رجایی هرندی، سعیده (1398)، ارائه مدل کسب و کار تجارت اجتماعی برای صنعت گردشگری در ایران، مدیریت بازرگانی، دوره ی 11، شماره ی 4، 895-918.
بهزادفر، مصطفی و زمانیان، روزبه (1387)، برنامه‌ریزی راهبردی توسعه ی گردشگری با تأکید بر بخش محصول –نمونه ی موردی: شهرستان نیشابور، نشریه بین المللی علوم مهندسی دانشگاه علم و صنعت ایران، ویژه نامه مهندسی معماری و شهرسازی، جلد 19، شماره ی 65، 89-103.
پاپلی یزدی، محمد حسین و سقایی، مهدی (1386)، گردشگری: ماهیت و مفاهیم، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، تهران.
پایگاه اطلاع رسانی دولت جمهوری اسلامی ایران (1384)، سند چشم انداز 20 ساله جمهوری اسلامی ایران، دفتر مقام معظم رهبری جمهوری اسلامی ایران.
توکلی، مرتضی و هدایتی، صلاح (1387)، چالش‌های گردشگری در مناطق مرزی- مطالعه ی موردی: سیستان، فضای جغرافیایی، دوره ی 8، شماره ی 22، تابستان 1387، 1-20.
حاجیانی، ابراهیم (1396)، مبانی، اصول و روش‌های آینده پژوهی، نشر دانشگاه امام صادق (ع)، تهران.
حقیقی، محمد، روشندل اربطانی، طاهر، روستا، احمد و صالحی، علی (1396)، ارائه الگوی کاربردی برای بازاریابی چندحسی در برندسازی مقصد گردشگری، مدیریت بازرگانی، دوره ی 9، شماره ی 1، بهار 1396، تهران، 63-82.
حیدری چپانه، رحیم (1393)، مبانی برنامه‌ریزی صنعت گردشگری، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، تهران.
دهدشتی، ز، خانی، س و اجلی، ا. (1393) نقش تبلیغات و تبلیغات شفاهی در ارتقای ارزش ویژه برند در مقصد گردشگری شهر اصفهان، فصلنامه ی مدیریت گردشگری، دوره ی 9، شماره ی 25، 68-34.
ربانی، طاها (1391) روش تحلیل ساختاری، ابزاری برای شناخت و تحلیل متغیرهای موثر بر آینده موضوعات شهری، مجموعه مقالات اولین همایش ملی آینده‌پژوهی، شرکت یادگار درخشان آریا. قابل دسترسی در: https://www.civilica.com/Paper-FUTURESSTUDIES01-FUTURESSTUDIES01_040.html
رخشانی‌نسب، حمیدرضا و ضرابی، اصغر (1388)، چالش‌ها و فرصت‌های توسعه ی اکوتوریسم در ایران، فضای جغرافیایی، دوره ی 9، شماره ی 28، 41-55.
رمضان نژاد، یاسر و رکن الدین افتخاری، عبدالرضا (1398)، ارزیابی ظرفیت مدیریتی سازمان های متولی مقاصد گردشگری ساحلی روستایی استان گیلان، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دوره ی 51، شماره ی 1، 97-110.
روحانی، سعید و زارع رواسان، احد (1392)، شناسایی و دسته‌بندی عوامل مؤثر بر ارتقای گردشگری الکترونیکی در ایران، فصلنامه برنامه‌ریزی و توسعه  ی گردشگری، سال 2، شماره ی 5، 184-206.
 زاهدی، شمس السادات (1382)، چالش‌های توسعه پایداری از منظر اکوتوریسم، مجله مدرس علوم انسانی، دوره ی 7، شماره ی 3، 89-104.
زرآبادی، زهرا سادات سعیده؛ عبداله، بهار (1392) ارزیابی عوامل مؤثر در توسعه ی صنعت گردشگری منطقه ی آزاد چابهار با بهر‌ه‌گیری از روش فرآیند تحلیل شبکه‌ ای (ANP)؛ معماری و شهرسازی ایران، شماره ی 6 پاییز و زمستان 1392، تهران، صفحات 48-37.
زیاری، کرامت الله؛ امانپور، سعید؛ امیری فهلیانی، محمد رضا (1392) بررسی عوامل مؤثر در توسعه ی صنعت گردشگری شهری با تأکید بر عوامل مؤثر بر رضایتمندی گردشگران (نمونه ی موردی؛ شهر نورآباد ممسنی)، فصلنامه ی جغرافیایی سرزمین، سال 10، شماره ی 37، بهار 13، صفحات 15-31.
شمس الدینی، علی؛ حاضری، صفیه؛ زینلی، بهرام؛ آربونی، زهرا (1396) سنجش میزان رضـایتمندی گردشـگران از محصـول توریسم با استفاده از مدل HOLSAT  مطالعه ی موردی: روستای کنـدوان، فصـلنامه ی مطالعـات برنامـه‌ریزی سـکونت‌گاه‌های انسانی، دوره ی 12، شماره ی3، پاییز 1396، صفحات 659-679.
صیدایی، سید اسکندر؛ حسینی، سیده سمیه (1396) ارزیابی، ظرفیت سنجی و پهنه بندی مناطق مستعد گردشگری با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (مطالعه ی موردی: استان اصفهان)، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دوره ی 49، شماره ی 1، بهار 1396، صفحات 94-81.
طالبی، حدیث،؛ مدیری، محمود؛ طرهانی، فرزاد (1396) اولویت‌بندی مؤلفه‌های توسعه ی گردشگری در ایران با رویکرد تصمیم‌گیری چندمعیاره ترکیبی فازی- مطالعه ی موردی: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایران؛ فصلنامه ی برنامه‌ریزی و توسعه ی گردشگری، سال ششم، شماره ی 20، بهار 1396، صفحات 114-94.
عطافر، علی؛ خزائی پول، جواد؛ پور مصطفی خشکرودی، مهدی (1391) عوامل مؤثر بر پذیرش فناوری اطلاعات در صنعت گردشگری، مطالعات مدیریت گردشگری، سال 7، شماره ی 18، صفحات 131-156.
علی پور، عباس؛ بایندور نصرالله بگلو، مژگان (1394) مدیریت پایدار گردشگری (مطالعه ی موردی: شهر بجنورد)، فصلنامه ی راهبرد اجتماعی فرهنگی، سال چهارم، شماره ی 14، صفحات 115-135.
غفاری، غلامرضا و تقی‌زادگان، مریم (1394) مشارکت و فعالیت در شبکه‌های مجازی گردشگری و سرمایه اجتماعی مجازی در ایران، فصلنامه ی برنامه‌ریزی و توسعه ی گردشگری، سال 4، شماره ی 14، صفحات 67-90.
غفاری، محمد؛ رنجبریان، بهرام، فتحی، سعید (1393) ارائه مدلی جهت تبیین ارزش ویژه برند مقاصد گردشگری (مطالعه ی موردی: شهر اصفهان)، فصلنامه ی مدیریت بازرگانی، 6 (4)، صفحات 866-845.
فرجی راد، عبدالرضا؛ سیدنصیری، سیده ژاله (1389) رویکردهای تحلیلی در توسعه پایدار گردشگری شهری، فصلنامه ی جغرافیایی سرزمین، سال هفتم، شماره ی 25، بهار 1389، صفحات 40-29.
فیروزجائیان، علی اصغر؛ فیروزجائیان، مجتبی؛ هاشمی پطرودی، سید حمید؛ غلامرضازاده، فاطمه (1392) کاربرد تکنیک مدل‌سازی ساختاری تفسیری (ISM) در مطالعات گردشگری؛ فصلنامه ی برنامه‌ریزی و توسعه ی گردشگری، سال دوم، شماره ی 6، پاییز 92، غفاتهران، صفحات 129-159.
کرمی دهکردی، مهدی؛ کلانتری، خلیل؛ باباجانی، آرزو(1391) شناسایی و اولویت‌بندی موانع توسعه ی گردشکری روستایی در حوزه ی امنیت با استفاده از تکنیک دلفی (مورد مطالعه: استان چهارمحال و بختیاری)، پژوهش‌های راهبردی مسائل اجتماعی ایران (پژوهش‌های راهبردی امنیت و نظم اجتماعی)؛ دوره ی 1، شماره ی 4، زمستان 1391، صفحات 74-59.
محسنی، رضاعلی (1388) گردشگری پایدار در ایران: کارکردها، چالش‌ها و راهکارها، فضای جغرافیایی، سال نهم، شماره ی 28، زمستان 1388، صفحات 171-149.
مشکینی، ابوالفضل؛ علیپور، سمیه؛ حاجی زاده، مریم (1397) ارزیابی تأثیر رسانه‌های مجازی در توسعه ی صنعت گردشگری از دیدگاه کاربران شبکه‌های مجازی، گردشگری شهری، دوره ی 5، شماره 2، تابستان 1397، صفحات 53-69.
مظلومی، نادر و جلالی، سید حسین (1391) شبکه‌های اجتماعی و موفقیت سیاست‌گذاری گردشگری ایران، فصلنامه ی مطالعات مدیریت گردشگری، سال 7، شماره ی 18، صفحات 25-48.
مولایی، احمدرضا؛ صنایعی، علی؛ انصاری، آذرنوش (1397) شناسایی و سنجش پیشران‌های کلیدی موثر در تعیین حس مکان مقاصد گردشگری، مطالعه ی موردی: شهر اصفهان، فصلنامه ی برنامه‌ریزی و توسعه ی گردشگری، سال هفتم، شماره ی 26، پاییز 1397، صفحات 67-52.
مولایی، محمد مهدی؛ طالبیان، حامد (1395) آینده‌پژوهی مسائل ایران با روش تحلیل ساختاری، فصلنامه مجلس و راهبرد، سال بیست و سوم، شماره ی هشتاد و شش، تابستان 1395، صفحات 32-5.
نصراللهی، زهرا؛ موسی بیکی ده آبادی، فریده (1394) تحلیل اهمیت-عملکرد گردشگری پایدار: با استناد بر عوامل زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی، فصلنامه ی گردشگری شهری، دوره ی 2، شماره ی 1، بهار 1394، صفحات 59-45.
ویسی، هادی؛ مهماندوست، خدیجه (1394) بررسی موانع توسعه ی صنعت گردشگری بین‌المللی در ایران با تأکید بر گردشگری ورودی، فصلنامه ژئوپلیتیک، سال یازدهم، شماره ی 37، بهار 1394، صفحات 156-135.
هاشمی، سید مصطفی؛ کریمی پاشاکی، سجاد؛ خلیفه، ابراهیم (1398) اولویت‌بندی توان توسعه ی گردشگری در مناطق کویری و بیابانی، مطالعه ی موردی: استان کرمان، فصلنامه ی گردشگری شهری، دوره ی6، شماره یس 2، تابستان 1398، صفحات 98-79.
 
Arcade, J., Godet, M., Meunier, F., Roubelat, F. (2003). Structural Analysis with the MICMAC Method & Actors Strategy with MACTOR Method, AC/UNU Millennium Project: Futures Research Methodology, V2.0, AC/UNU, Washington, DC.
Inskeep, Edward. (1991). Tourism Planning: An Integrated and Sustainable Development Approach; John Wiley and sons Inc, New York.
Islam, Shafiq. (2015). Study on Factors Influencing Tourism: Way Forward for Sustainable Tourism in Bangladesh; Journal of Tourism, Hospitality and Sports, Vol. 06.
Kim, S. & et al (2007), Tourism and political ideologies: A case of tourism in North Korea, Tourism Management, Vol. 28, pp. 1031–1043.
Saarinen, J. (2006). Traditions of sustainability in tourism studies. Annals of Tourism Research, 33(4), pp. 1121–1140.
Tribe, J. (1997). Corporate Strategy for Tourism, Thomson.
UNWTO. (2019). International Tourism Highlights, World Tourism Organization, Madrid, Spain. Retrieved from https://www.e-unwto.org/doi/pdf/10.18111/9789284421152
WTTC. (2019). Travel & Tourism Economic Impact 2019, World Travel and Tourism Council, UK. Retrieved from https://ambassade-ethiopie.fr/onewebmedia/Tourism-WTTC-Global-Economic-Impact-Trends-2019.pdf
Xiang, Zh., Magnini, V.P., & Fesenmaier, D. R. (2015). Information Technology and Consumer Behavior in Travel and Tourism: Insights from Travel Planning Using the Internet. Journal of Retailing and Consumer Services, 22 (2015), pp. 244-249.