تبیین معیارها و شاخص های مدیریت گردشگری پایدار مطالعه نمونه: جنگل های مانگرو حوزه خمیر و قشم

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری محیط زیست پردیس بین الملل ارس، دانشگاه تهران

2 دانشیار گروه محیط زیست دانشگاه تهران

3 استاد گروه جنگلداری و اقتصاد جنگل، دانشگاه تهران

چکیده

گردشگری پایدار، نیازمند جلوگیری از تخریب و انحطاط سیستم­ های اجتماعی، فرهنگی و اکولوژیک جامعه میزبان است. لازمه مدیریت صنعت گردشگری در هر منطقه حفاظت شده­ ای تدوین یک برنامه مدیریتی متناسب با ویژگی­ های بوم شناختی، اقتصادی و اجتماعی آن منطقه می­ باشد که این برنامه به مدیریت گردشگری، تسهیلات و امکانات مرتبط با آن کمک می­ نماید. در این تحقیق معیارها و شاخص­ های مناسب مدیریت گردشگری پایدار در طبیعت با استفاده از مطالعات مشابه در ایران و جهان استخراج شد. این معیارها سپس با استفاده از روش دلفی بسته، غربالگری شده و ضریب اهمیت آن­ها برای اجرای کاربردی در جنگل­ های مانگرو حوزه قشم و خمیر مشخص گردید. برای این منظور پرسشنامه نظرسنجی متخصصان (پرسشنامه دلفی) حاوی معیارها، زیرمعیارها و شاخص­ ها تهیه شد. این پرسشنامه در اختیار کارشناسان و صاحب­ نظران خبره در امر گردشگری و جنگلداری قرار گرفت. نتایج بر اساس درصد، درجه و ضریب اهمیت معیارهای مورد بررسی نشان داد که دو معیار ابعاد مدیریتی با زیرمعیارهای برنامه مدیریت، امنیت اجتماعی، ایمنی، مدیریت منابع وگردشگری و تنوع زیستی با زیرمعیارهای منابع ژنتیکی و تولید اولیه در محیط آبی، بالاترین درجه اهمیت را در میان معیارها داشتند. همچنین زیرمعیارهای برنامه مدیریت با شاخص سطح طرح­ ریزی مدیریتی، تخریب با شاخص چندپارچگی اکوسیستم، گردشگری با شاخص­ های تعداد جاذبه های زیبا شناختی، پراکنش منابع تفرجی، تعداد گردشگر، رضایت گردشگر، تعداد فعالیت های تفرجی سازگار، تجهیز مناسب گردشگاه و امنیت اجتماعی با شاخص تعداد وقوع تخلف و جرایم نیز بیشترین درجه اهمیت را به­ دست­ آوردند. روشن است که کاربرد معیارهای گردشگری در سایر اکوسیستم­ های طبیعی نیازمند بررسی و مطالعات مستقلی می­ باشد. در مجموع 11 معیار مشتمل بر 29 زیرمعیار و 53 شاخص برای اجرای مدیریت گردشگری پایدار در جنگل­ های مانگرو اهمیت داشته و در فرآیند تصمیم­ گیری قابل استفاده خواهند بود.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع

    1. احمدی، نسیبه (1388). معرفی و نقد روش دلفی، علوم اجتماعی، شماره 22: 108-100.
    2. اردکانی، طاهره (1386). تهیه و تدوین برنامه گردشگری پایدار در خلیج چابهار بر اساس معیارهای محیط زیستی، پایان­نامه کارشناسی ارشد، رشته مهندسی منابع طبیعی محیط زیست. دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران.
    3. استعلاجی، علیرضا و اللهقلی­نژاد، مهناز (1390). برنامه­ریزی توسعه پایدار با تاکید بر گردشگری(مطالعه موردی سرعین و روستاهای اطراف)، فصلنامه جغرافیا، سال 9، شماره 30: 144-129.
    4. افتخاری، عبدالرضا رکن­الدین؛ مهدوی، داوود و پورطاهری، مهدی (1389). فرآیند بوم یسازی شاخص های توسعه پایدارگردشگری روستایی در ایران. پژوهشهای روستایی، شماره 4، ص. 41.
    5. اکبرپور سراسکانرود، محمد و نوربخش، فاطمه (1389). نقش اکوتوریسم در توسعه پایدار شهری و روستایی، نمونه موردی: جزیره قشم، فصلنامه مسکن و محیط روستا، شماره 132: 76-61.
    6. اکبری سامانی، ناهید؛ بدری، سیدعلی و سلمانی، محمد (1392). ارزیابی گردشگری پایدار روستایی، موردشناسی: بخش سامان، شهرستان شهرکرد، فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری منطقه­ای، شماره 9: 48-29.
    7. پاشایی­زاد، حسین (1386). نگاهی اجمالی به روش دلفی، فصلنامه پیک نور، سال 6، شماره 2: 79-63.
    8. جعفرنیا، شهرام؛ اولادی، جعفر و کرمی، امید (1392). کاربرد فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) در ارزیابی سرزمین برای توسعه مانگروهای جزیره قشم بر پایه خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک و آب، فصلنامه کاربرد سنجش از دور و GIS در علوم منابع طبیعی، سال 4، شماره 1: 91-79.
    9. حدادی­نیا، سمیه و دانه­کار، افشین (1391). الویت­بندی معیارهای طبیعت­گردی در اکوسیستم­های بیابانی و نیمه بیابانی با روش دلفی، فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری، شماره 3: 29-17.
    10. دانه­کار، افشین؛ اسدالهی، زهرا؛ علیزاده، افشین و جوانشیر، آرش (1391). طرح­ریزی گردشگری متکی به طبیعت در تالاب چغاخور با استفاده از ارزیابی چند معیاره مکانی، نشریه محیط زیست طبیعی، مجله منابع طبیعی ایران، دوره 65، شماره 1: 66-53.
    11. دانه­کار، افشین و محمودی، بیت­الله (1392). گردشگری طبیعت، معیارهای توسعه و طراحی، انتشارات جهاد دانشگاهی واحد تهران، ص. 294.
    12. دانه­کار، افشین؛ محمودی، بیت­الله؛ سعید صبایی، مریم؛ قدیریان، طاهر؛ شریفی، نغمه؛ اسدالهی، زهرا و پطروسیان، هستی (1391). سند ملی جنگل­های مانگرو ایران. سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور، دفتر جنگل های خارج از شمال، جلد سوم، استان هرمزگان، ص. 241.
    13. رضازاده، سیاوش و غنوی، زهرا (1386). بررسی ضرورت توسعه اکوتوریسم در ایران و عوامل موثر بر آن، اداره کل حفاظت محیط زیست قزوین، سازمان حفاظت محیط زیست، ص. 22.
    14. رضوانی، محمدرضا؛ اکبریان رونیزی، سعیدرضا؛ افتخاری، عبدالرضا رکن­الدین و بدری، سیدعلی (1391). تبیین شاخص­های محک پایداری در ارزیابی اثرات الگوهای گردشگری در نواحی روستایی پیرامون کلان شهرها، فصلنامه پژوهشهای جغرافیای انسانی، شماره 81: 94-69.
    15. سپاسی، یگانه؛ دانه­کار، افشین؛ درویش صفت، اصغر و شریفی­پور، رزیتا (1389). طرح­ریزی محیط زیستی جزیره هنگام برای حفاظت و گردشگری با ارزیابی چند معیاره مکانی، نشریه محیط زیست طبیعی، دوره 63، شماره 2: 172-159.
    16. فروزد، مریم و دانه­کار، افشین (1392). طبیعت گردی در جنگل­های مانگرو، ماهنامه سبزینه، سال 8، شماره 87: 19-15.
    17. قدمی، مصطفی و علیقلی­زاده فیروزجانی، ناصر (1391). ارزیابی توسعه گردشگری مقصد در چارچوب پایداری، نمونه مورد مطالعه(دهستان تمشکل شهرستان تنکابن)، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال 27، شماره 1: 104-79.
    18. محرم­نژاد، ناصر و آقاخانی، مهسا (1388). ارزیابی تهدیدها و فرصت­های عوامل رهبردی صنعت اکوتوریسم (مطالعه موردی: منطقه حفاظت شده جاجرود)، فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره 11، شماره 3: 247-237.
    19. محمودی، بیت­الله و دانه­کار، افشین (1388). تحلیل معیارها و عوامل محیطی- اکولوژیک موثر بر توان تفرجی سامان عرفی­منج در جنگل­های شهرستان لردگان از طریق ارزیابی چندمعیاره (با بهره­گیری از GIS)، فصلنامه آمایش سرزمین، سال 1، شماره 1: 69-55.
    20. مخدوم، مجید (1382). شالوده آمایش سرزمین، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ پنجم، ص. 164.
    21. وارثی، حمیدرضا و مویدفر، سعیده (1391). برنامه­ریزی رهبردی گردشگری پایدار در مناطق خشک (نمونه موردی: شهر یزد)، فصلنامه نگرشی نو در جغرافیای انسانی، سال 4، شماره 3: 61-39.
    22. هاشمی، نیلوفر (1389). نقش اکوتوریسم در توسعه پایدار روستایی، فصلنامه روستا و توسعه، سال 13، شماره 3: 188-173.
    23. Alfsen, K. and Greaker, H. (2007). From natural resources and environmental accounting to construction of indicators for sustainable development, Ecological Economics, 600-610.
    24. Barzekar, G., Aziz, A., Mariapan, M., Ismail, M.H. and Hosseni, S.M. (2011). Delphi technique for generating criteria and indicators in monitoring ecotourism sustainability in Northern forests of Iran: Case study on Dohezar and Sehezar Watersheds, Folia Forestalia Polonica, series A, 53(2): 130-141.
    25. Blancas, F.J., Lozanooyola, M., Gonzalez, M., Guerrero, F.M., and Caballero, R. (2011). How to use sustainability indicators for tourism planning: The case of rural tourism in Andalusia (Spain), Science of the Total Environment, 412-413, 28-45.
    26. Castellani, V. and Sala, S. (2010). Sustainable performance index for tourism policy development, Tourism Management, 31: 871–880.
    27. Cernat, L. and Gourdon, J. (2007).  Is the concept of sustainable tourism sustainable, United Nations, New York and Geneva, P. 37.
    28. Choi, H.C. and Sirakaya, E. (2006). Sustainability indicators for managing community tourism, Tourism Management, 27: 1274-1289.
    29. Deng, J. and Selin, S. (2012). Application of the Delphi method to ecotourism destination evaluations: a rejoinder to Brian Garrod, Journal of Ecotourism, 11(3): 224-229.
    30. Doody, D.G., Kearney, P., Barry, J., Moles, R. and O’Regan, B. (2009). Evaluation of the Q-method as a method of public participation in the selection of sustainable development indicators, Ecological Indicators, 9: 1129–1137.
    31. FAO, (1999b). Report of Workshop on National-level Criteria and Indicators for Sustainable Management of Dry Forests in Asia/South Asia, Indian Institute of Forest Management, Bhopal, India, 30 November–3 December 1999. UN Food and Agriculture Organization/UN Environment Program/International Tropical Timber Organization, Rome.
    32. Fraser, E., Dougill, A., Mabee, W., Reed, M. and McAlpine, P. (2006). Bottom up and top down: Analysis of participatory processes for sustainability indicator identification as a pathway to community empowerment and sustainable environmental management, Journal of Environmental Management, 78: 114–127.
    33. Garcia Melon, M., Gomez Navarro, T. and Acuna Dutra, S. (2012). A combined ANP-Delphi approach to evaluate sustainable tourism, Environmental Impact Assessment Review, 34: 41-50.
    34. Golusin, M. and Ivanovic, O.M. (2009). Definition, characteristics and state of the indicators of sustainable development in countries of Southeastern Europe, Agriculture, Ecosystems and Environment, 130: 67–74.
    35. Gough, A. D., Innes, J. and Allen, S. (2008). Development of common indicators of sustainable forest management, Ecological Indicators, 8: 425-430.
    36. Grainger, A. (2012). Forest sustainability indicator systems as procedural policy tools in global environmental governance, Global Environmental Change, 22: 147-160.
    37. Hak, T., Kovanda, J. and Weinzettel, J. (2012). A method to assess the relevance of sustainability indicators: Application to the indicator set of the Czech Republic’s Sustainable Development Strategy, Ecological Indicators, 17: 46-57.
    38. Hasanzadeh, M, Danehkar, A. and Azizi, M. (2013). The application of Analytical Network Process to environmental prioritizing criteria for coastal oil jetties site selection in Persian Gulf coasts (Iran), Ocean & Coastal Management, 73: 136-144.
    39. Jalilova, G., Khadka, C. and Vacik, H. (2012). Developing criteria and indicators for evaluating sustainable forest management: A case study in Kyrgyzstan, Forest Policy and Economics, 21: 32-43.
    40. Kaynak, E. and Cavlek, N. (2007). Measurement of Tourism Market Potential of Croatia by Use of Delphi Qualitative Research Technique, Journal of East-West Business, 12(4): 105-123.
    41. Kibedi, G. (1981). Future trends in international tourism, Revue the Tourism, 36: 3-6.
    42. Kondyli, J. (2010). Measurement and evaluation of sustainable development A composite indicator for the islands of the North Aegean region, Greece, Environmental Impact Assessment Review, No. 30:  347-356.
    43. Kotwal, P.C., Omprakash, M.D., Gairola, S. and Dugaya, D. (2008). Ecological indicators: Imperative to sustainable forest management, Ecological Indicators, No. 8: 104-107.
    44. Liu, J. (1998). Hawaii tourism to the year 2000: A Delphi forecast, Tourism Management, 279–90.
    45. Liu, C., Tzeng, G. and Lee, M. (2012). Improving tourism policy implementation: The use of hybrid MCDM models, Tourism Management No. 33: 413-426.
    46. Logar, I. (2010). Sustainable tourism management in Crikvenica, Croatia: An assessment of policy instruments, Tourism Management, No. 31, 125-135.
    47. Lozanooyola, M., Blancas, F., Gonz, M. and Caballero, R. (2012). Sustainable tourism indicators as planning tools in cultural destinations, Ecological Indicators, No. 18: 659–675.
    48. Maes, W., Fontaineb, M., Rongeb, K., Hermyb, M. and Muysb, B. (2011). A quantitative indicator framework for stand level evaluation and monitoring of environmentally sustainable forest management, Ecological Indicators, No. 11, 468-479.
    49. Masberg, B.M., Dorothy, M., Chase, A. and Madlem, M.S. (2004). A Delphi study of tourism training and education needs in Washington State, Journal of Human Resources in Hospitality & Tourism, 2(2): 1-22.
    50. Mendoza, G. and Prabhu, R. (2003). Qualitative multi-criteria approaches to assessing indicators of sustainable forest resource management, Journal of Forest Ecology and Management, No. 174: 329–343.
    51. Miller, G. (2001). The development of indicators for sustainable tourism: results of a Delphi survey of tourism researchers, Tourism Management, No. 22: 351-362.
    52. Miller, G., L., and Twining Ward, L., (2005). Monitoring for a sustainable tourism transition: The challenge of developing and using indicators, CABI Publishing, P. 59.
    53. MCPFE, 2002. Improved Pan-European indicators for sustainable forest management. In: Adopted at MCPFE Expert Level Meeting, 7–8 October, Vienna. MCPFE Liaison Unit, Vienna.
    54. Montreal Process. (2006b). Criteria and Indicators of Sustainable Forest Management Indicator Review, Proposed Revised Indicators. Montreal Process Technical Advisory Committee, Ottawa.
    55. Orsi, F., Geneletti, D. and Newton, A. (2011). Towards a common set of criteria and indicators to identify forest restoration priorities: An expert panel-based approach, Ecological Indicators, No. 11: 337-347.
    56. Rio, D. and Nunes, L.M. (2012). Monitoring and evaluation tool for tourism destinations, Tourism Management Perspectives, No. 4: 64-66.
    57. Singh, R.K., Murty, H.R., Gupta, S.K. and Dikshit, A.K. (2009). An overview of sustainability assessment methodologies, Ecological Indicators, No. 9: 189-212.
    58. Spanssberg, J. (2002). Environmental space and the prism of sustainability: frameworks for indicators measuring sustainable development, Journal of Ecological Indicators, No. 2: 295–309
    59. Tsaur, Sh., Lin, Y. and Lin, J. (2006). Evaluating ecotourism sustainability from the integrated perspective of resource, community and tourism, Journal of Tourism Management, No. 27: 640–653
    60. Tsaur, S.H. and Wang, C.H (2007). The evaluation of sustainable tourism development by analytic hierarchy process and fuzzy set theory: An empirical study on the Green Island in Taiwan, Asia Pacific Journal of Tourism Research, 12(2): 127-145.
    61. Twining Ward, L. and Butler, R. (2002). Implementing STD on a small island: Development and use of sustainable tourism development indicators in Samoa, Journal of Sustainable Tourism, 10(5): 363-387.
    62. World Tourism Organization (2011). Tourism investing in energy and resource efficiency, United Nations Environment Program, 408-447.
    63. Yin, W.C. and Eagles, J. (2005). Development and ranking of tourism management goals for Wolong and Wanglang Giant Panda Nature Reserves, China, International Journal of Biodiversity Science & Management, 1(3): 137-149.
    64. Yu, L., Hou, X., Gao, M. and Shi, P. (2010). Assessment of coastal zone sustainable development: A case study of Yantai, China, Journal of Ecological Indicators, No. 10: 1218–1225.
    65. Yunis, E. (2004). Sustainable tourism and poverty alleviation, Paper presented at the World Bank-ABCDE Conference-Europe. Brussels, 10 May 2004, PP. 6-7.